Fagositoz nedir ? Hangi hücrelerde gerçekleşir ?
Bir hücrenin dış ortamda bulunan başka canlı bir hücreyi ya da katı formdaki partikülü sitoplazması içerisine alarak orada parçalamasına fagositoz denir. Bakteri kaynaklı enfeksiyonların ilk evresinde belirlenip yakalanmasında ve enfeksiyonun ilerlemeden durdurulmasında önemli rol oynar. Fagositoz; kemotaksis, opsonizasyon, yutma ve hücre içerisinde öldürme olarak adlandırılan dört safhada gerçekleşir. İlk işlem hedef hücrenin belirlenip yaklaşılması, ikinci işlem ise hedef hücrenin işaretlenmesidir.
Türkçe’ye gözeyutarlığı şeklinde çevrilen sözcük Yunanca hücre anlamına gelen kitos ve yemek anlamına gelen fagein sözcüklerinin birleşmesi ile oluşmuştur. Hücrenin parçalanması sitoplazma içerisinde yer alan ve fagozom adı verilen boşlukta gerçekleşir. İşlemi gerçekleştiren hücrelere ise fagosit hücre denir. İşleme tabi tutulan hücreler ya da cansız parçalara örnek olarak metal tuzları, cansız hücreler, ölü doku artıkları, hastalık etkeni mikroplar, suda erimeyen mineraller ve hücre tarafından tanımlanamayan yabancı cisimlerdir.
Fagositoz süreci ilk defa 1882 yılında Rus biyolog ve bilim insanı İlya İlyiç Meçnikov tarafından tanımlanmıştır. Bu buluş kendisine Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü’nü kazandırmıştır. Fagositoz yapabilme yetisine sahip hücrelere örnek olarak Nötrofil polimorflar, doku makrofajları, monositler, mikroglial hücreler, histiositler, osteoklastik hücreler ve epiteloid hücreler verilebilir. Dalakta sinüzoidal hücreler, akciğerde alveol hücreleri de bu yetiye sahiptirler.
Sürecin başlaması için enerjiye ihtiyaç duyulur. Bu enerji dokuların yapısında bulunan glikojen ve lipid metabolizmasının artışıyla gerçekleşir. Grip virüsü ve benzeri virüs türleri ile sodyum florür gibi kimyasallar süreç üzerinde durdurucu bir etki yaparlar. Fagositoz immun ve non-immun olmak üzere iki şekilde gerçekleşir. İmmun fagositoz antijenik özelliğe sahip uyaranlara karşı T-lenfositleri tarafından aktive edilen makrofaj hücrelerinin veya opsoninlerin etkin olduğu fagositoz türüdür. Non-immun fagositoz ise toz partiküllerine benzer antijenik özellik taşımayan partiküllerin fagositozuna verilen addır.
