Gayda nedir ? Hangi ülkenin ulusal çalgısıdır ?
Uç kısmı kamıştan yapılmış bir çift düdük, gövde kısmı tulum şeklinde olan gayda İskoçya’ya özgü oldukça tiz bir ses çıkaran üflemeli bir çalgıdır. Her ne kadar İskoçya ile özdeşleşmiş olsa da Bulgaristan, Makedonya, Macaristan, çeşitli Balkan ülkeleri, İrlanda, Fransa’nın çeşitli bölgeleri gaydanın müzikal enstrüman olarak olarak yaygın biçimde kullanıldığı bölgelerdir. Ülkemizde de Trakya yöresinde karşımıza çıkmaktadır. Asya, Avrupa ve Afrika kıtasındaki ülkelerin halkları tarafından bilinen bir çalgıdır.
Tulum adı verilen gövde kısmı oğlak derisinden yapılır. Üzerinde delikler bulunan kamış kısma ise çifte dedende adı verilmektedir. Üfleme borusu adı verilen kamış kısım vasıtası ile tulumun içerisi hava ile doldurulur. Daha sonra da kamış üzerindeki delikler yardımcı ile istenilen sesler çıkarılır.
Ülkemizde tulum olarak bilinir. Rize-Artvin arasındaki yörelerde guda, Trabzon ve çevresinde ise dankiyo adı ile bilinir. Ülkeden ülkeye isimsel farklılıklar söz konusudur. Çekya’da bock, Polonya’da duda ya da koza, Yunanistan’da tsambouna, İspanya’da gaita, Hırvatistan’da diple, Romanya’da cimpoi, Kuzey Afrika ülkelerinde zukra, Sırbistan’da surle, Slovakya’da gajdy olarak bilinir. Ülkemizde en çok Doğu Karadeniz bölümü ile Trakya ve çevresinde kullanılır.
İskoçların ulusal çalgısı olarak bilinen gaydanın ilk defa ne zaman, nerede ve kimler tarafından kullanıldığı bilinmektedir. Hititlere ait çeşitli tabletlerde gaydaya çok benzeyen bir müzikal enstrümana rastlansa da kimi tarihçiler tarafından ilk defa Roma’da ortaya çıktığı ve buradan Avrupa ülkelerine taşındığı söylenmektedir.
1547 yılında yapılan Pinkie Muharebesi sırasında savaş meydanında kullanıldığı bilinmektedir. Hatta o dönem gaydanın keskin ve tiz sesi ile şehirleri düşmanlara karşı koruyacağı gibi bir inanç halk arasında yerleşmiştir.
Sesinin 15 km uzaktan bile duyulabileceği, çağlar boyunca çeşitli sebeplerle iki kez yasaklandığı bilinmektedir. Avrupa’nın çeşitli ülkelerinde festivalleri de yapılan bu çalgı ayrıca merhume İngiliz kraliçesinin sesini en sevdiği müzik aletleri arasında başı çekmekteydi.
