Levirat nedir ?

Sosyoloji bilimine özgü bir kavram olan levirat bir kadının ölen kocasının erkek kardeşi ile evlenmesi geleneğine verilen isimdir. Dilimizdeki tam karşılığı ise kayın alma şeklindedir. Daha çok kabile yani klan yapısındaki topluluklarda görülür.

Eski Türk devletlerinden Hunlarda ve Göktürklerde, İbranilerde oldukça yaygın bir gelenektir. Hatta eski Türk topluluklarında bir nevi zorunluluktur. Aile yapısının iç dinamiklerinin değişmemesi açısından önemlidir. Günümüzde ise Diyarbakır, Mardin başta olmak üzere Doğu Anadolu ve Güney Doğu Anadolu illerimizde görülmektedir.

Dul kadın ve çocuklarının güvenliği açısından olumlu bir yaklaşım olarak görülmektedir. Levirat türü evlilik, kadınların geçimlerini sağlamak için erkeklere güvenmek zorunda olduğu bir toplumda, özellikle de kadınların kocalarının otoritesi altında olduğu, onlara bağımlı olduğu, onlara hizmet ettiği veya onların malı olarak görüldüğü toplumlarda ve klanın hayatta kalmasını sağlamak için olumlu olarak nitelendirilebilir. Levirat türü evlilik uygulaması ataerkil toplumlarla güçlü bir şekilde ilişkilidir. Bu uygulama eski çağlarda (örneğin Eski Yakın Doğu) son derece önemliydi ve bugün de dünyanın bazı bölgelerinde halen uygulanmaktadır. Güvenlik ihtiyacını ve statü sağlayan toprak mirasını mümkün kılmaktadır.

Levirat türü evlilik ancak bir erkek çocuksuz öldüğünde, soyunu devam ettirmek için gerçekleşebilir. Antropolog Ruth Mace, Afrika’nın birçok yerinde yaygın olan bu uygulamanın, bu erkekler daha yaşlı kadınlarla evlenmeye zorlanacağı için nüfus artışını azaltmaya hizmet ettiğini de tespit etmiştir.

Levirat, dul bir kadının ölen kocasının erkek kardeşiyle evlenmesini ya da nadir durumlarda evlenmek zorunda olmasını öngören gelenek ya da yasa olarak tanımlanabilir. Bu terim Latince levir kelimesinden gelmektedir ve “kocanın erkek kardeşi” anlamına gelmektedir. “Erkek kardeş” ölen kişinin biyolojik kardeşi ya da sosyal olarak bu şekilde sınıflandırılan bir kişi olabilir. Kardeşin ölen kişiden daha genç olması gerektiği durumlarda, bu gelenek küçük levirat olarak adlandırılır. Levirat genellikle dul bir erkeğin ölen eşinin kız kardeşiyle evlenmesi gerektiği ya da evlenmek zorunda olduğu bir uygulama olan sororat ile birlikte görülür.

Çoğu zaman, eski baldızıyla evlenen erkek kardeş ölen kişinin vekilidir ve bu durumda yeni evlilikten doğan tüm çocuklar sosyal olarak ölen adamın çocukları olarak kabul edilir. Örneğin, eski İbrani toplumunda levirat, çocuğu olmadan ölen bir erkeğin soyunu devam ettirmeye hizmet etmiştir. Benzer şekilde, Güney Sudan’ın Nuer halkı arasında, yeniden evlenen dul bir kadının çocukları ilk kocanın soyuna aittir ve yeni koca biyolojik babaları olsa bile ölen kişiyi babaları olarak kabul ederler.